استان واسط از استان هاي هم مرز با ايلام است كه در بخش مياني عراق واقع شده است. واسط از قطب هاي كشاورزي عراق به حساب مي آيد كه حدود 30% نيروي كار آن در بخش كشاورزي مشغول به كار هستند.

نامگذاری
نامگذاری استان واسط برگرفته از شهر تاریخی «واسط» است که توسط «حجاج بن یوسف ثقفی» ساخته شده بود. در رابطه با تاریخ ساخت شهر واسط، میان مورخین اختلاف نظر وجود دارد؛ اما اکثریت آنان تاریخ ساخت شهر واسط را بین سال های 57 الی 86 هجری قمری و یا 694 الی 705 میلادی دانسته اند.  
لیکن بر اساس منابع تاریخی موجود، به نظر می رسد «حجاج» در سال 81 هجری قمری (700 میلادی) ساخت شهر خویش را آغاز نمود. گفته می شود دلیل نامگذاری شهر واسط به این نام، موقعیت جغرافیایی محلی است که «حجاج» برای ساخت شهر خویش انتخاب کرده بود که «واسط القصب» نامیـــده می شد؛ و گفتــه می شود که زمین آن منطقه نیزار بود و به همین دلیل «واسط القصب» نامیده می شد. همچنین گفــته می شود که این شـــهر «واسط» نامیده شد زیرا موقعیت آن در میانه راه کوفه و بصره قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی و مرزهای استان
استان واسط در بخش جنوبی منطقه مرکزی (میانی) عراق، میان دو خط طولی 32-44 و 36-46 و دو خط عرضی 75-31 و 31-32 قرار دارد.
استان واسط از شمال با استان بغداد پایتخت عراق، از شمال شرق با استان دیالی، از شرق با جمهوری اسلامی ایران، از جنوب شرقی با استان میسان، از جنوب با استان ذی قار و از غرب با استان های بابل و القادسیه (دیوانیه) همجوار است.
شهرستان کوت مرکز استان واسط در 180 کیلومتری جنوب بغداد، 180 کیلومتری شمال شهر ناصریه (مرکز استان ذی قار)، 160 کیلومتری شرق شهر دیوانیه (مرکز استان القادسیه) و 196 کیلومتری شمال غرب شهر العماره (مرکز استان میسان) قرار دارد.

مساحت استان
مساحت استان واسط 17308 کیلومتر مربع است که 4% مساحت کشور عراق را تشکیل می دهد.

جمعیت استان

بر اساس آخرین سرشماری عراق در سال 1997، جمعیت استان واسط 687354 نفر گزارش شده است اما در حال حاضر و بر اساس  آمار اعلام شده از سوی وزارت بازرگانی عراق (کوپن های صادر شده در استان) جـــمعیت فعلی استان واســط 1141000 نفر برآورد می شود.

تقسیمات اداری استان واسط
استان واسط 17  شهرستان و بخش دارد که عبارتند از:
-1 شهرستان کوت (مرکز استان)
الف) بخش شیخ سعد
ب) بخش واسط (الدجیله) که «العروبه» نیز نامیده است

* بخش شیخ سعد در 50 کیلومتری جنوب شرقی کوت واقع شده كه در سال 1931 ایجاد شده است. مساحت آن 1791 کیلومتر مربع می باشد و منطقه ای مستعد برای کشاورزی و بخصوص تولید گندم و جو و سبزیجات مانند باقلی و سبزیجات و خیار و بامــیه مي باشد.
- بدلیل قرار گرفتن بخش شیخ سعد در مسیر اسـتان های بصره و میســان (شهر العماره) به داشتـن رستـوران های بیرون شــهری (سر راهی) فراوان معروف است.
- پروژه جنگل «شیخ سعد صنعتی» وابسته به وزارت صنایع سابق عراق در این بخش قرار دارد.
- مهم ترین روستای این بخش روستای «الشهابی» است که در سال هاي قبل بخش بوده اما در خلال جنگ ایران و عراق به دلیل قرار گرفتن در مرز و صحنه عملیات نظامی بودن به روستا تبديل گرديد.
- منطقه الشهابی در شکار توسط پرندگان شکاری معروف است.

* بخش واسط که نام محــلی آن «الدجیله» است و گاهــی آن را «العروبه» نیز می نامند در 29 کیلومتری جنــــوب کوت قرار دارد (رانندگان برای سهولت آن را 29 می نامند) و در سال 1952 ایجاد گردیده است. قابل ذكر است مساحت اين بخش 1587 کیلومتر مربع می باشد.
- این بخش به کشت گندم و جو و همچنین هندوانه مشهور است. مهم ترین پروژه کشاورزی صنعتی «مجتمع کشـت و صنعت الدجیله» در آن قرار دارد که از یک پروژه مشابه در کشور یوگسلاوی سابق الگو برداری شده است و در گذشــته برخی آن را «پروژه یوگسلاویکی » می نامیدند.

- شرکت عراقی- اردنی الدجیله برای تولید فرآورده های دامی نیز در این بخش قرار دارد. این شرکت یکی از پروژه های سرمایه گذاری مشترک عربی است. نام محلی آن «ایستگاه گاوداری الدجیله» می باشد.
- از نظر تاریخی و باستانی، در جنوب شرق این بخش، شهر باستانی «واسط»، معروف به «آثار واسط» قرار دارد که در میان ساکنان محلی منطقه به «مناره» شناخته می شود و به شهر تاریخی واسط باز می گردد.

-2 شهرستان الصویره (غرب دجله)
الف) بخش الزبیدیه
ب) بخش الشحمیه

شهرستان الصویره در 135 کیلومتری شمال غربی کوت و 55 کیلومتری جنوب بغداد قرار دارد. ساکنان قدیمی این شهــر، آن را «الصیره» می نامیدند که در حال حاضر مصطلح نمی باشد. شهرستان الصویره در سال 1923 تأسیس گردید. مساحت آن 937 کیلومتر مربع می باشد.  
الصویره از نظر مساحت بزرگترین شهرستان استان واسط می باشد وشیعه و سنی کنار هم در آن ساکن هستند.
کشاورزی و باغداری (بخصوص باغ های میوه) این شهرستان معروف است.
آسیاب های غیر دولتی فراوانی در این شهر وجود دارد. یک آسیاب و یک سیلو ی دولتی نیز در آن وجود دارد. پروژه های پرورش طیور و پرورش آبزیان (ماهی) از جمله پروژه تخم ریزی ماهیان الصویره که از بزرگترین مراکز استحصال تخم ماهی عراق است در اين شهرستان قرار دارد.

* بخش الزبیدیه در 50 کیلومتری جنوب الصویره و 85 کیلومتری شمال کوت واقع شده است و در سال 1926 ایجاد گردیده است. مساحت آن 328 کیلومتر مربع می باشد که 9/1% کل مساحت استان را تشکیل می دهد.

* بخش الشحیمیه در 30 کیلومتری جنوب غرب الصویره قرار گرفته و از مناطق مستعد کشاورزی است. پروژه کشاورزی الشحیمیه که از مهم ترین پروژه های کشاورزی استان واسط است در آن قرار دارد.
- در این بخش روش های کشاورزی صنعتی و مدرن در حال آزمون و اجراست. به نحویکه ارقام متنوعی از دانه های جدید (گندم و جو) از قبیل تموز1، تموز 2، گندم الشیلمی، إباء 99 و ... به صورت آزمایشی کشت شده که نتایج بسیار خوبی نيز به همراه داشته است.

- از دیگر پروژه های مهم بخش الشحیمیه می توان به ایستگاه دامداری کصیبه اشاره کرد.

-3 شهرستان العزیزیه (شرق دجله)
الف) بخش الحفریه
ب) بخش الدبونی (الخلفاء)

شهرستان العزیزیه در90 کیلومتری شمال کوت و 85 کیلومتری جنوب بغداد قرار دارد. شهرستان العزیزیه در سال 1927 و بعنوان بخش تأسیس گردید و سپس در سال 2000 به شهرستان تبدیل شد. مساحت آن 2252 کیلومتر مربع می باشد.  
شهرستان العزیزیه نیز کشاورزی محور است و مناطق روستایی آن در برخی صنایع سنتی، بویژه بافتنی (قالی بافی) معروف است. کارخانه «عرقیات السوق» وابسته به بخش خصوصی نیز در این شهرستان قرار دارد.
در این شهرستان و به صورت دقیق تر منطقه الجزیره (واقع در شمال شرقی شهرستان) سلاح های سنگین عراق پیش از آغاز جنگ سال 2003 توسط بازرسان وابسته به سازمان ملل نابود گردید.

* بخش الحفریه در مسیر اتوبان کوت-بغداد، در 110 کیلومتری شمال کوت و 60 کیلومتری جنوب بغداد واقع شده است. در سال 1976 ایجاد گردید. مساحت آن 210 کیلومتر مربع می باشد.
- این بخش نیز ماهیتی کشاورزی دارد و یکی از 5 پروژه بزرگ کشاورزی-آبیاری استان واسط (پروژه الحفریه) در آن قرار دارد. محصولات گندم، جو، ذرت، پنبه، سبزیجات و علوفه در آن تولید می شود. همچنین باغ های زیادی در این بخش وجود دارد و روستائیان این بخش به پرورش دام (گوسفند و گاو) نیز مشغول هستند.
- مزارع پرورش طیور و آبزیان (ماهی) بخش الحفریه نیز معروف است. این بخش به موازات ناحیه الوحده از شمال و ناحیه النهروان از شمال شرقی قرار دارد.
مرقد «امامزاده تاج» در 3 کیلومتری جنوب شرق این بخش واقع شده و معمولاً اهالی منطقه با پای پیاده به زیارت مرقد ایشان مشرف می شوند.

* بخش الخلفاء (الدبونی) در 65 کیلومتری شمال کوت و 20 کیلومتری جنوب العزیزیه قرار دارد و توسط اتوبان کوت-بغداد به

دو نیم تقسیم می شود،. این بخش در سال 2001 ایجاد گردیده است.
- مهم ترین پروژه بخش الخلفاء (الدبونی)، پروژه آبیاری «الدبونی» است
- در تمامی این بخش فعالیت های کشاورزی و دامـــداری انجام می گیرد.

-4 شهرستان النعمانیه (غرب دجله)
الف) بخش الأحرار (الحسینیه)

شهرســتان النعمـانیه که اهالی قدیمی شــهر آن را «البغــیله» می نامیدند در 45 کیلومتری شــمال کوت قــرار دارد. رودخــانه «المالح» در شمال غربی این شهرستان حد فاصل استان کوت با شهرستان «الشوملی» از توابع استان بابل می باشد.
شهرستان العزیزیه در سال 1923 تأسیس گردیده و مساحت آن 1103 کیلومتر مربع می باشد.
آرامگاه شاعر بزرگ عرب و عراق «أبو الطیب المتنبی» در 2 کیلومتری شمال مرکز شهرستان النعمانیه قرار دارد. در این شهرستان چندین جشنواره شعر عربی بـا نام «المتنبی» برگــزار می شود که این جشنواره ها معمولا در ابتدا در شهرستان کوت مرکز استان واسط آغاز و سپس بخشی از این جشنواره ها در کنار آرامگاه این شاعر در شهر النعمانیه ادامه می یابد.
تل (تپه) باستانی «النجمی» که از مهم ترین تپه های باستانی عراق است نیز در شمال غرب این شهرستان قرار دارد. مزار «سید مالک الیاسری» از شخصیت ها و چهره های معروف اجتماعی نیز در شمال غرب شهر قرار دارد.
این شهرستان حلقه اتصالی میان استان های جنوبی و استان های مرکزی عراق از جمله نجف و کربلاء است. همچنین جاده النعمانیه- الشوملی از مسیرهای مهم عبور زوار بشمار می رود که از طریق جاده کوت-بدره به مرزهای ایران و عراق نیز متصل می گردد.
در شهرستان النعمانیه پروژه جنگل های الروضان (جنگل های النعمانیه) وابسته به وزارت صنایع وجود دارد.

* بخش الأحرار که «الحسینیه» نیز نامیده می شود، در 20 کیلومتری جنوب النعمانیه و 38 کیلومتری شمال غربی کوت واقع شده و در سال 1961 ایجاد گردیده است. مساحت آن 1244 کیلومتر مربع می باشد.
- در بخش الأحرار بزرگترین و قدیمی ترین پروژه آبیاری، یعنی پروژه الحسنیه که «پروژه الدلمج» نیز نامیده می شود، قرار دارد.
- این بخش از غرب با استان القادسیه (دیوانیه) همجوار است و رود «المالح» و هور »الدلمج« آنها را از هم جدا می نماید.
- پایگاه هوایی «ابو عبیده» که مدتی بعنوان پایگاه نیروهای چند ملیتی اشغالگر عراق بود در شرق و جنوب شرقی آن قرار دارد.
- میدان نفتی «الأحدب» در جنوب بخش الأحرار قرار دارد.
-  همچنین در جنوب غربی این بخش مجموعه ای از تل های (تپه های) باستانی از جمله تپه های «الولایه» و «الأخضر» و ... وجود دارد.

-5 شهرستان الحی (جنوب کوت)
الف) بخش الموفقیه
ب) بخش البشائر

شهرستان الحی در کرانه رود الغراف و در 45 کیلومتری جنوب کوت قرار دارد. همچنین از جنوب با استان ذی قار همجوار است. مساحت این شهرستان 1111 کیلومتر مربع می باشد.
شهرستان الحی به برخی صنایع سنتی، مانند قالی بافی، جاجیم بافی و بافت عبای مردانه، صنایع سراجی (فرآوری و ساخت وسایل مختلف از پوست و چرم طبیعی دباغی شده)، ادوات کشاورزی و سایر صنایع سنتی و فولکلوری  مشهور است.
از مهم ترین آرامگاه ها و مزارهای موجــود در شهرســتان الحی می توان به مزار عبد صالح «سعید بن جبیر» و مزار «امامزاده العکار بن امامزاده موسی کاظم (ع)» اشاره کرد.
آوازهای محلی (روستایی) بویژه سبک «الحیاوی» این شهرستان مشهور است.

* بخش الموفقیه که توسط محلی ها «محیرجه» نیز نامیده می شود، در کرانه باختری رود الغراف و 20 کیلومتری شمال شهرستان الحی و 25 کیلومتری جنوب کوت واقع شده است. از سمت غرب همجوار با منطقه «البدیر» از توابع استان القادسیه (الدیوانیه) و از جنوب غربی همجوار با منطقه «الفجر» از توابع استان ذی قار می باشد.

- کشاورزی و دامپروری اساس فعالیت های این بخش را تشکیل می دهد.

* بخش البشائر که در ابتدای دهه 90 میلادی تأسیس گردید و هم اکنون شبیه به روستا می ماند در جنوب شهرستان الحی و جنوب شرق استان میسان قرار دارد.
- در زمان رژیم سابق عراق یک فرودگاه سری بنام «فرودگاه البشائر» در این بخش وجود داشته است.
- در بخش البشائر نیز کشاورزی و دامپروری اساس فعالیت های ساکنان را تشکیل می دهد.

-5 شهرستان مرزی بدره
الف) بخش جصان
ب) بخش زرباطیه

شهرستان بدره در 70 کیلومتری شرق کوت قرار گرفته و با کشور ایران هم مرز می باشد. مساحت این شهرستان 1835 کیلومتر مربع می باشد.
تل (تپه) «العفر» که در 2 کیلومتری شمال مرکز شهر قرار دارد، از مهم ترین آثار باستانی آن به حساب می آید.
این شهر در زمان جنگ ایران و عراق بطور کامل نابود شد و اکثریت ساکنان، این شهر را به مقصد شهر کوت و سایر شهرستان های استان و حتی استان های دیگر ترک کردند.
رود «الکلال» که از ایران سرچشمه می گیرد از این شهر عبور می کند. شهرستان بدره به باغ های میوه و نخلستان های آن مشهور است.

در این شهرستان گذرگاه مرزی بدره میان دو کشور ایران و عراق که در آن علاوه بر عبور زوار و مســافران مــبادلات کالا نیز انجام می گیرد، قرار دارد.
معادن ریگ و ماسه و کارخانه های فرآوری آنها در این شهر فروان است و در کشور عراق بعنوان یکی از تأمین کنندگان اصلی این مواد شناخته می شود.

* بخـــش جصان در 15 کیلومتری جنوب غرب بدره واقع شده است. در سال 1929 ایجاد گردید. از ویژگی های این بخش قرار گرفتن آن بر روی تپه است.
- مزار های «علی یثرب»، «امازاده ابو الحسن بن کاظم» و «شیخ سلمان» در این بخش قرار دارند.
- کشاورزی و دامپروری اساس فعالیت های مردمان این بخش را تشکیل می دهد.
- هور «الشویجه» که از غرب بخش جصان آغاز و تا 18 کیلومتری شرق کوت امتداد مــی یابد، نیز در ایــن بخـــش قرار دارد. هور «الشویجه» جزو آبگیرهای طبیعی است که در موسم بارندگی وسرازیری آب های رود کلاله وسیع تر نیز می گردد.

* بخش زرباطیه در 18 کیلومتری شمال شرقی بدره قرار گرفته و با کشور ایران هم مرز است.
- در زمان جنگ ایران و عراق این بخش حذف گردید اما در سال 1988 دوباره به عنوان بخش شناخته و «الذهب» نامیده شد.

{gallery}waset{/gallery}