حمیدرضا آریان‌پور: همسو با پیش‌بینی‌ها، اعلام پیروزی دونالد ترامپ شوکی فوق‌العاده را به بازارهای جهان وارد کرد، اما آنچه تقریبا هیچ کس پیش‌بینی نکرده بود، خنثی شدن این شوک ظرف چند ساعت بود. روندهای متاثر از اعلام نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوی ایالات‌متحده بسیار زود تعدیل شدند تا این پرسش پدیدار شود که چنین نرمش اقتصادی‌ای نشانه کنار آمدن فعالان اقتصادی با واقعیت 4 سال آینده است یا آرامش پس از زلزله هفته گذشته، پیش‌درآمد زلزله‌های پرشمار دیگری است. از سویی تعدیل روند بازارها پس از سخنرانی پیروزی دونالد ترامپ، برخی را به این باور رسانده که شوک ترامپ به‌طور کامل تخلیه شده است؛ درحالی‌که بعضی دیگر معتقدند فردی چون او با هر اظهارنظر در ماه‌های آینده بازارها را متاثر خواهد کرد. هنگامی که آمریکایی‌ها آرای خود را به صندوق می‌ریختند، حاضران و ناظران بازارهای جهانی مانند بیشتر نخبگان ایالات‌متحده و دیگر کشورها به پیروزی هیلاری کلینتون امید داشتند. گرچه کلینتون هم نامزدی نامحبوب- چه در آمریکا و چه در جهان- بود، دست کم ادامه‌دهنده وضع موجود در نظر گرفته می‌شد تا کمتر فعال اقتصادی هوادار به قدرت رسیدن ترامپ باشد. وقتی برخلاف برآیند آخرین نظرسنجی‌های انتخاباتی، مشخص شد این نامزد جنجالی جمهوری‌خواهان است که از ژانویه 2017 به «دفتر بیضی» کاخ سفید خواهد رفت، شاخص‌های دلار و سهام فروریختند و سرمایه‌های پناهگاه مانند طلا، فرانک سوئیس و ین ژاپن خیز گرفتند. در سناریوی بازارنوشته پیش از انتخابات، این شوک باید دست کم چند روز و بعد با وقفه‌هایی با بازه‌های موردجدال، ماه‌ها ادامه می‌یافت. با این همه، ترامپ در سخنرانی پیروزی خود لحنی دگرگونه از کارزارهای انتخاباتی برگزید. پافشاری او بر اینکه خواهد کوشید رئیس‌جمهور تمام آمریکایی‌ها باشد، به سرعت بازارها را آرام کرد.

تخلیه شوک

شاخص دلار که پول آمریکا را در ترازویی از 6 ارز عمده جهانی وزن می‌کند و در روز انتخابات به امید پیروزی بانوی اول و وزیر خارجه پیشین نزدیک 98 واحد ایستاده بود، روز چهارشنبه پس از آغاز شمارش آرا شروع به افت کرد و پس از قطعی شدن انتخاب ترامپ تا کف روزانه‌ای زیر 96 واحد سقوط کرد، اما با تلاش جمهوری‌خواهان برای اطمینان بخشی نسبت به انتقال آرام قدرت، عدد نهایی این شاخص در روز چهارشنبه 5/ 98 واحد شد، بالاتر از عدد روز سه‌شنبه. مهم‌تر اینکه روند رشد شاخص روز پنج‌شنبه هم ادامه پیدا کرد. شاخص‌های جهانی بورس نیز روندی مشابه را از سر گذراندند. بازارهای سهام اروپا که در مقطعی از روز چهارشنبه سقوطی شدید را تجربه کرده بودند، در ادامه روز روند خود را تعدیل کردند و برخی حتی به روند رشد بازگشتند. بازارهای آسیا در روز پس از انتخابات این بخت را نداشتند که به آرام شدن موقت ترامپ واکنش نشان دهند، اما روز پنج‌شنبه سقوط روز قبل را جبران کردند. در آمریکا، بازارهای آتی سهام بلافاصله پس از اعلام پیروزی ترامپ، سقوط کردند اما بازارهای آنی که پس از ایراد سخنرانی پیروزی ترامپ کار خود را آغاز کردند، با رشد روبه‌رو شدند. حتی شاخص داوجونز بالاترین سطح خود در تاریخ را تجربه کرد، گرچه بعضی بازارها در روز پنج‌شنبه رشد چهارشنبه را تعدیل کردند.

وضعیت پناهگاه‌های سرمایه نیز در هفته گذشته به لحاظ دو قطبی‌شدن روندها همانند بازارهای پیش گفته بود، با این تفاوت که این کالاها ابتدا تقویت و بعد تضعیف شدند. اونس طلا که روز سه‌شنبه تا بهای 1275 دلار سقوط کرده بود، چهارشنبه تا اوج 1338 دلاری بالا رفت، اما بعد تا قیمت 1278 دلار عقب نشست؛ عقبگردی که پنج‌شنبه تا رقم 1259 دلار نیز ادامه پیدا کرد. فرانک سوئیس و ین ژاپن نیز روندی کم و بیش مشابه طلا را تجربه کردند. (برای مشاهده جزئیات روندها، جدول را ببینید.) روندهای روز جمعه نیز نشان می‌داد که در بازارکوتاه مدت خبری از شوک ترامپ نیست. روز جمعه، بازارهای سهام همچنان رو به رشد داشتند، شاخص دلار به رغم افت فاصله چندانی از اوج پنج‌شنبه نگرفت و سرمایه‌های پناهگاه با وجود حمایت وضعیت مبهم درازمدت، تحت فشار ماندند. اونس طلا با باز شدن بازارهای آمریکای شمالی حتی به محدوده 1230دلار رفت. البته بازارهایی که روز پنج‌شنبه تعدیل شده بودند، روز جمعه، تعدیل روز پنج‌شنبه را تعدیل کردند تا روندهای پساانتخاباتی دو معنی آشکار داشته باشد: اول اینکه بازارها شوک ترامپ را به امید همکاری جمهوری‌خواهان باسابقه خنثی کرده‌اند، اما نکته دوم آن است که ابهام درباره آینده پابرجاست.

سناریوهای پساانتخاباتی

بازارها حالا نه‌تنها به وعده‌های ترامپ مبنی‌بر متحد کردن ملتی دوقطبی دل خوش کرده‌اند، بلکه به نویدهای انتخاباتی او درباره افزایش رشد، رونق اقتصادی، کاهش مالیات‌ها و کاهش بیکاری امید بسته‌اند. آیا این وضعیت ادامه خواهد داشت؟ بعضی بر این باورند کسانی که باعث تعدیل بازارها شده‌اند، مرددانی هستند که اکنون روندسازی می‌کنند وگرنه معتقدان به ترامپ همان سه‌شنبه اعلام موضع کرده بودند. پس سوال این است که آیا کسانی که به ترامپ شک دارند، در طول ماه‌ها و سال‌های سیاستگذاری او و گروه پیرامونش، به او اطمینانی حداقلی پیدا خواهند کرد یا نه.به‌نظر می‌رسد آنچه فعلا روندساز است، از سویی تمرکز بر سیاست‌های حامی کسب و کار ترامپ و از سوی دیگر کنترل همزمان جمهوری‌خواهان بر دولت و کنگره است. همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری، انتخابات میان دوره‌ای مجالس نمایندگان و سنا نیز دست بالا را به جمهوری‌خواهان داد تا یکپارچگی سیاسی امید معامله‌گران بازارها را تشدید کند؛ بنابراین دلیل تعدیل شوک ترامپ چندان پیچیده نیست، اما درازای این تعدیل همچنان محل تردید است.

یک نکته که شکاکان به روند تخلیه شوک به آن اشاره می‌کنند این است که بازارها گرچه به تغییر لحن دونالد ترامپ واکنش نشان داده‌اند، اما به بهبود جایگاه کلینتون در آخرین نظرسنجی‌ها واکنش بیشتری نشان داده بودند. این یعنی اعتماد کمی به سیاست‌های ترامپ وجود دارد. مساله دیگر این است که او خواهان افزایش نرخ‌های بهره است و این در حالی است که مشخص نیست پس از افزایش احتمالی نرخ‌های بهره فدرال رزرو در ماه دسامبر، چه سیاست انقباضی‌ای از سوی بانک مرکزی آمریکا پیگیری خواهد شد. ادامه ابهام می‌تواند رشد بازارهای سهام و همچنین قدرت دلار را با مانع مواجه کند. به این ترتیب، ماه‌های اول ریاست‌جمهوری ترامپ می‌تواند همانند ماه‌های نخست ریاست‌جمهوری اوباما با نوسان شدید بازارها همراه باشد. دونالد ترامپ چنان در جریان کارزارهای انتخاباتی جنجال و ابهام را با هم آمیخت که دور از ذهن است آرامش کنونی بازارها دائمی باشد. ابهام درباره سیاست‌های داخلی، خارجی و اقتصادی او تداوم دارد و از دیگرسو، مسائلی چون مخالفت او با روند مهاجرت، محدود کردن اقلیت‌های غیرسفیدپوست غیرمسیحی و انتقاد او به پیمان‌های تجارت آزاد اثرگذار خواهد ماند.

بنابراین شمار کارشناسانی که آرامش پس از تخلیه شوک ترامپ را مانا می‌دانند کم است، با وجود این، هستند متخصصانی که می‌گویند بازارها در هفته‌های آینده به واقعیت تازه سیاست آمریکا عادت خواهند کرد. حقیقت این است که بازارها عمدتا به واقعیت‌های اقتصادی واکنش نشان می‌دهند و اگر دولت ترامپ از موضع‌گیری‌های جنجالی فاصله بگیرد، سیاست خارجی معقولی را پیگیری کند و با کمک الیت جمهوری‌خواه حاضر در کنگره دست به سیاست‌گذاری بزند، اقتصاد خرد و کلان ممکن است بهبود یابد. دولت اوباما توانست روندی از احیا را در اقتصاد آمریکا شکل دهد،‌ اما این روند هنوز ضعیف است و تا رونق بزرگ‌ترین اقتصاد جهان راهی طولانی مانده است. شدت شوک ترامپ مانند شوک «برگزیت» نشد و این نقطه امید سناریوی دوم است.

اما سناریوی اول درهرحال قابل اعتناست. وقتی پزوی مکزیک در واکنش به پیروزی ترامپ 13 درصد سقوط کرد، مشخص شد که دنیا با پدیده تازه‌ای روبه‌رو است. حالا بازگشت 5 درصدی پزو نمی‌تواند التیام‌بخش زخم‌هایی باشد که ممکن است به زودی درمان نشوند. ترامپ یکی از پیش‌بینی‌ناپذیرترین روسای جمهور تاریخ آمریکاست. او در رقابت‌های انتخاباتی، چه رقابت‌های درون‌حزبی و چه در مبارزه با رقبای دموکرات، نشان داد که ممکن است به توصیه‌های مشاوران نزدیک خود پایبند نباشد، اما تحولات روزهای گذشته نشان می‌دهد آنقدر باهوش است که درک کند بدون بزرگان حزبی که خود را به آن چسبانده، ممکن است شکست بخورد.