دنياي اقتصاد- تصميم‌سازان اقتصادي که سال گذشته با چرخش در سیاست‌های تجاری، برخی شریک‌ها و ضوابط صادراتی خود را تغییر دادند، امسال دامنه دگرگونی‌ها را به ترکیب کالاهای صادراتی گسترش داده‌اند. مسوولان تجارت خارجی ایران در تلاشند با تغییر رویکرد صادرات از میعانات گازی و محصولات پتروشیمی به سمت کالاهای غیر نفتی از جمله دارو و قطعات صنعتی وابستگی خود را به درآمدهای نفتی بیش از پیش کاهش دهند. سال پیش تحریم‌های جهانی موجب کاهش فروش محصولات نفتی ایران شد.
از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام شد
تغییر در ترکیب کالاهای صادراتی ایران
معاون امور گمرکی ایران: ممنوعیت‌های صادراتی برداشته می‌شود
عضو کمیسیون واردات اتاق تهران: تحول صادرات بدون سند راهبردی ممکن نیست
مینا یوسفی- دگرگونی سیاست‌های تجارت خارجی ایران که سال گذشته با تغییر برخی شرکای خارجی، ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های صادراتی آغاز شد، در سال 1392 به جزئیات بیشتری رسیده است. بر اساس برنامه‌هایی که از سوی مسوولان دولتی اعلام می‌شود، قرار است امسال کالاهای با ارزش افزوده بالا و کالاهای نهایی، بخش قابل توجهی از صادرات را به خود اختصاص دهند.
هدف صادراتی برای سال جاری 50 میلیارد دلار یعنی حدود 7 میلیارد دلار بیشتر از سال گذشته در نظر گرفته شده است. متولیان تجارت خارجی ایران می‌گویند: علاوه بر افزایش ارزش صادرات، ترکیب کالاهای صادراتی امسال نیز تغییر خواهد کرد. اما این هدف‌گذاری از سوی دولت در حالی است که بر اساس آمار رسمی تجارت خارجی ایران در سال گذشته، بیشتر کالاهای صادر شده کشور شامل محصولات پتروشیمی و میعانات گازی بود که این محصولات اغلب ارزش افزوده چندانی ندارند و پس از صادر شدن در کشورهای مبدا، فرآوری می‌شوند. با این وجود مسوولان دولتی از تصمیم‌گیری‌های جدید در برنامه‌های صادراتی خبر می‌دهند و می‌گویند: با برنامه‌هایی که دارند امکان صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا بیشتر فراهم می‌شود.
علیرضا شجاعی، معاون برنامه‌ریزی وزارت صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه ترکیب صادراتی به سمت کالاهای با ارزش افزوده بالا و صادرات دارو، تجهیزات دارویی، تجهیزات صنعتی و کالاهایی از این دست در حال حرکت است از تغییر رویکرد صادراتی ایران خبر داد و گفت: صادرات کشور از خام فروشی به سمت کالاهای برجسته و مهم، محصولات واسطه‌ای و نهایی و کالاهایی که ارزش افزوده بیشتری برای کشور دارند، حرکت کرده است. به گفته شجاعی، صادرات کالاهای غیرنفتی در سال گذشته با یک رشد 20درصدی همراه بود و پیش‌بینی امسال این است که بتوانیم از مرز 50 میلیارد دلار در صادرات غیرنفتی عبور کنیم و این کاملا شدنی است.
این در حالی است که سال گذشته به خاطر تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، صادرات میعانات گازی حدود 12 درصد و صادرات پتروشیمی بالغ بر 33درصد کاهش یافت و در مجموع میزان کل صادرات کالاهای غیرنفتی 6 درصد کمتر از سال 1390 شد. به اعتقاد وی، این وضعیت به مسوولان امید داد که پتانسیل بسیار خوبی در صادرات کالاهای دیگر وجود دارد و اگر امسال کمک کنیم، می‌توانیم جهش خوبی در صادرات داشته باشیم. پیش‌بینی امسال این است که بتوانیم از مرز 50 میلیارد دلار در صادرات غیرنفتی عبور کنیم. در واقع درصدهای رشد، ساختار صادرات، تنوع سبد کالایی و صادراتی همه این را نشان می‌دهد که پتانسیل خوبی وجود دارد.
معاون برنامه‌ریزی وزیر صنعت، معدن و تجارت همچنین به رشد بسیار چشمگیر در صادرات صنعتی و معدنی در سال گذشته اشاره کرد و گفت: با رشد بسیار خوب در صادرات حوزه صنعت و معدن حتی توانستیم کاهش صادرات حوزه‌های دیگر را جبران کنیم. بالغ بر 4/22 میلیارد دلار صادرات سایر کالاها به جز پتروشیمی و میعانات گازی داشتیم که خود این، رشد حدود 20 درصدی را نشان می‌دهد. سال گذشته به خاطر شرایط خاصی که داشتیم و نیازی که به محصولات داخلی بود، صادرات برخی کالاها کاهش پیدا کرد، ولی در صنعت و معدن رشد خوبی بود و همه اینها را جبران کرده است. وی ادامه داد: سر جمع در کل صادرات 6درصد کاهش داشتیم. البته ما قبلا خیلی متکی به میعانات گازی و پتروشیمی بودیم، اما امروز وزن سایر کالاهای صنعتی افزایش پیدا کرده است.
شجاعی با این توضیحات، از تغییر در ترکیب کالاهای صادراتی خبر داد و تصریح کرد: از همین جهت بود که سال گذشته محدودیت‌هایی برای برخی از حوزه‌های صادراتی ایجاد شد و یک مقدار جهت‌گیری کردیم تا تولید داخلی رونق بیشتری پیدا کند و محصول با ارزش افزوده بالاتری تولید شود.
به گفته وی، یکی از تغییر رویکردهای صادراتی در چند سال اخیر، در حوزه زعفران اتفاق افتاد. به طور مثال سیاست‌گذاری جدیدی روی صادرات زعفران لحاظ شد و به آنهایی که صادرات تا 10 گرم با بسته‌بندی‌های کوچک را دارند، جایزه صادراتی می‌دهیم، از 10 گرم به بالا جایزه‌ای تعلق نمی‌گیرد و اگر به صورت فله‌ای صادر شود، عوارض به آن تعلق می‌گیرد.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: این اتفاق صورت گرفت تا جهت‌گیری به سمت بسته‌بندی کوچک باشد. در حال حاضر هم چند برند زعفران ایرانی در دنیا برای خریداران بسیار معتبر و مشهور است و در برخی از شبکه‌های مختلف خارجی تبلیغات زعفران و پسته ایرانی انجام می‌شود که به شناخته شدن این دو محصول ایرانی و رفتن به سمت جذب بازارهای جدید زعفران و پسته کمک کرده است.
تحول صادراتی شوخی است
اما امیدواری مسوولان به تحول صادراتی در حالی است که به اعتقاد بازرگانان و به استناد آمارهای رسمی ایران هنوز تا رسیدن به صادرات کالاهای با ارزش افزوده راه طولانی در پیش است. آن طور که آمار تجارت خارجی ایران در سال 1391 نشان می‌دهد، 10 محصول عمده صادراتی کشور در سال گذشته بیشتر شامل میعانات گازی و محصولات پتروشیمی و کالاهای واسطه‌ای فرآوری نشده، بوده است. در بین این 10 قلم کالا تنها پسته خندان بدون واسطه به بازار مصرف کشورهای هدف صادر می‌شود. مجیدرضا حریری، عضو کمیسیون تجارت خارجی اتاق بازرگانی تهران معتقد است: تا زمانی که سند استراتژیک توسعه اقتصاد ملی کشور و به تبع آن سند استراتژیک توسعه صنعتی و توسعه صادراتی تدوین نشود، هیچ یک از اهداف کلان اقتصادی کشور به ویژه تحول صادراتی محقق نمی‌شود. حریری با این توضیح تحقق صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا در سال جاری را بیشتر شبیه یک شوخی ارزیابی کرد و به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در حال حاضر صادرات کشور متکی بر محصولات پتروشیمی، میعانات گازی و کشاورزی است؛ بنابراین تغییر در ترکیب کالاهای صادراتی نیازمند تغییر در زیرساخت‌های اقتصادی است. به گفته وی، باید صادرات کشور مبتنی بر تکنولوژی باشد، اما در حال حاضر چنین وضعیتی در تولید و صادرات وجود ندارد. عضو کمیسیون تجارت خارجی اتاق تهران با اشاره به اینکه عمده صادرات ایران نیز به کشورهای عراق و افغانستان است، تاکید کرد: در حال حاضر ایران صادرات کالاهای صنعتی و با ارزش افزوده بالا به دیگر کشورها ندارد و بیشتر کالاها و محصولات کم ارزش به شرکای صادراتی صادر می‌کند.
حذف ممنوعیت‌ها
اما در مقابل اظهارات عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، مسوولان دولتی امیدوارند با تغییر در سیاست‌ها و دستورالعمل‌های تجاری، اهداف صادراتی امسال را محقق کنند. در این مورد محمدرضا نادری، معاون امور گمرکی گمرک ایران به «دنیای اقتصاد»، می‌گوید: در حال حاضر مسوولان در تلاش برای روانه کردن صادرات کشور به سوی محصولات نهایی و با ارزش افزوده بالا هستند. نادری از تغییر در سیاست‌های ممنوعیت صادرات خبر می‌دهد و با بیان اینکه به زودی ممنوعیت‌های صادراتی به محدودیت تبدیل می‌شود، تاکید می‌کند: با تبدیل شدن ممنوعیت‌ها به محدودیت، امکان صادرات کالاهای بیشتری فراهم می‌شود.
وی در این مورد مثالی می‌زند و می‌افزاید: به تازگی برخی محصولات پتروشیمی که پیش از این صادرات آنها ممنوع بود، از فهرست ممنوعیت‌ها خارج شده‌اند و به این ترتیب به شرط تامین بازار داخل امکان صادرات دارند. این مقام مسوول می‌گوید: از این پس گمرک با ارزیابی بازار و سهم صادراتی و میزان مازاد تولید هر کالا در صدور مجوز صادرات کالا با دیگر نهادهای مرتبط همفکری می‌کند. نادری همچنین با تاکید بر اینکه در صنایعی همچون داروسازی، مواد اولیه وارد کشور می‌شود، تاکید می‌کند: در بسیاری از موارد مواد اولیه وارد و داروی ساخته شده در نهایت به دیگر کشورها صادر می‌شود.