تحریم صنعت پتروشیمی یکی از تازه‌ترین تحریم‌های اقتصاد ایران است که این بار درآمدهای غیرنفتی ایران را هدف قرار داده است.
اگرچه صنعت نفت ایران پیش از این درگیر تحریم تجهیزات و منابع مالی بوده، اما این نخستین‌بار است که فروش محصولات پتروشیمی ایران در بازارهای خارجی به بهانه سهم دولت از بعضی واحدهای پتروشیمی، به‌طور مستقیم مورد تحریم قرار می‌گیرند. اما این مورد موضوعی نیست که بتوان دربرابر آن سر فرود آورد و به خواسته غرب تن داد، چراکه ایران سال‌ها مقابل این تحریم‌ها قد علم کرده و با قدرت، توانایی خود را به تمام جهانیان به اثبات رسانده است.
این بار نیز تمام جهان باید بدانند که ایران با تمام توان در مقابل تحریم جدید خواهد ایستاد، به نحوی که می‌تواند صادرات با ارزش افزوده بالاتر را جایگزین پتروشیمی کند و با استراتژی‌های دیگر، راهبردهایی را به اجرا درآورد که تحریم نتیجه عکس بدهد و به عبارت دیگر تحریم‌ها را دور بزنیم.
قوانین تسهیل‌کننده برای صادرات
رئیس سازمان توسعه تجارت ایران گفت: ممنوعیت صادرات آن دسته از محصولات پتروشیمی که مورد نیاز صنایع پایین‌دستی است، به این دلیل لحاظ شد که سهم محصولات با فناوری و ارزش افزوده بالا در سبد صادراتی بیشتر شود.
حمید صافدل در گفت‌وگو با خبرنگار گسترش صنعت، اظهارکرد: باید با شکل‌گیری سهم قابل توجهی از سبد کالاهای صادراتی در دیگر محصولات و تضمین استمرار تامین ماده اولیه مورد نیاز این صنایع، صادرات محصولات پتروشیمی را هم مانند سال‌های اخیر افزایش بدهیم.
وی با اشاره به این‌که در این شرایط سخت تحریمی کشور، حتی برای تسهیل صادرات گام‌هایی نیز برداشته شد، تصریح کرد: در این زمینه، شرایط تسهیل‌کننده‌ای برای صدور محصولات پتروشیمی وضع کردیم که بخشی به گمرک اعلام شده است و بخشی دیگر هم در رسانه‌ها اعلام عمومی می‌شود.
رئیس سازمان توسعه تجارت در مورد ممنوعیت‌های صادراتی سال گذشته، گفت: این ممنوعیت‌ها در شرایط خاص اتفاق افتاد که ما در آن وضعیت ویژه باید از تولید داخلی حمایت می‌کردیم، از سویی ماده اولیه مورد نیاز صنایع پایین‌دستی را تامین کرده و از خروج بی‌رویه مواد اولیه که با ارز مرجع وارد شده بود، جلوگیری می‌کردیم، با این وجود باید کالاهای اساسی زندگی مردم نیز تامین می‌شد و از ورود مواد خام با ارزش افزوده پایین جلوگیری به عمل می‌آمد. نتیجه مجموعه کارهایی که در سال گذشته انجام شد، تحقق این اهداف ذکر شده است.
به گفته صافدل، ثباتی که در اواخر سال گذشته بر کشور حاکم بود، نشان‌دهنده این است که تصمیم‌گیری‌های تجاری نیمه‌دوم سال ۹۱ موثر بوده است.
رئیس سازمان توسعه تجارت با اشاره به کاهش۳۰درصدی صادرات محصولات پتروشیمی و افت ۱۲درصدی میعانات گازی در سال گذشته، ادامه داد: از سوی دیگر، از صدور مواد خام و مواد اولیه صنایع پایین‌دستی ممانعت کردیم. وزن صادرات در سال گذشته نسبت به سال ۹۰، یک درصد افزایش داشت، اما ارزش صادرات تنها پنج درصد کاهش یافت و این موضوع قابل تامل است.
وی با بیان این‌که صنعت پتروشیمی ایران مسیر رشد پرشتابی را طی می‌کند، افزود: تحریم‌های غیرقانونی، روند توسعه و پیشرفت این صنعت ارزش آفرین را متوقف نخواهد کرد.صافدل تصریح کرد: محصولات پتروشیمی ایران به پنج قاره جهان صادر می‌شود و تقاضا برای فرآورده‌های پتروشیمی کشورمان به علت کیفیت و تنوع محصول در حال افزایش است و ایران برای صادرات محصولات پتروشیمی به اروپا، هیچ محدودیتی ندارد.
وی گفت: سال گذشته با وجود برخی مشکلات، محصولات پتروشیمی ایران به عنوان یکی از ارکان صادراتی کشور با صدور حدود ١٦ میلیون تن محصول با ارزش حدود ١٢میلیارد دلار، توانست سهم قابل توجهی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص دهد.به گفته معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، باید از اقتصاد تک محصولی فاصله گرفت و به عنوان یک راهبرد ملی، تمام متولیان با همکاری بیشتر، زمینه را برای رسیدن به این هدف آسان کنند. در صنعت پتروشیمی هم با تنوع تولید در سبد محصولات به دنبال ایجاد ارزش افزوده بیشتر هستیم.
صافدل درباره تحریم صادرات پتروشیمی از سوی آمریکا، عنوان کرد: اگر نفت ما یک کالاست که به راحتی می‌توانند آن را رصد کنند و جلوی حضور آن در بازارها را بگیرند، ما می‌توانیم این یک کالا را به میلیون‌ها کالا تبدیل کنیم.
وی اظهار کرد: باید نفت را به میلیون‌ها کالایی که در زنجیره پتروشیمی یا پالایشگاهی و نیروگاهی تبدیل می‌شود، تبدیل کنیم تا نتوانند کاری علیه ما بکنند.رئیس سازمان توسعه تجارت گفت: نسبت فروش داخل و صادرات محصولات پتروشیمی تاکنون ۶۰ به ۴۰ نبوده است، اما شاید امسال حتی به رقم ۶۵ درصد فروش داخل و ۳۵درصد صادرات هم برسیم. ضمن این‌که سال گذشته حدود ۱۲میلیون تن از محصولات تولیدی ما در داخل به مصرف رسید و تبدیل به کالای نهایی شد.
سهم ۵۳ درصدی پتروشیمی در صادرات
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران از سهم بیش از ۵۳درصدی پتروشیمی در صادرات کالاهای غیرنفتی کشور خبر داد. عبدالحسین بیات در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در حال حاضر، سهم صادرات محصولات پتروشیمی در کالاهای غیرنفتی بیش از ۵۳ درصد و در بخش کالاهای نفتی بیش از ۴۳درصد است. معاون وزیر نفت افزود: فرآورده‌های نفتی و بنزین در دسته‌بندی کالاهای غیرنفتی قرار نمی‌گیرند، اما محصولات بنزین، گازوئیل، نفت کوره و... می‌توانند به زنجیره وارد شده و تبدیل به محصولات نهایی شوند. وی با تاکید بر این‌که اقدام مذکور در کشور ما صورت نمی‌گیرد، بر لزوم توجه بیشتر به زنجیره ارزش محصولات تاکید کرد و گفت: فرآورده‌های نفتی پتروشیمی نیز می‌توانند تبدیل به کالاهای دیگر شوند و ماهیت آنها کاملا از کالاهای نفتی بودن خارج شود.
بازار عمده پتروشیمی غرب نیست
مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی تجاری سازمان توسعه تجارت با اشاره به راهبردهای قابل اجرا برای مقابله با تحریم صادرات پتروشیمی، گفت: عمده بازارهای هدف صادرات این محصولات چین، کره جنوبی، هند و... هستند و غرب سهم اندکی دارد.
محمدرضا ایزدیان در گفت‌وگو با خبرنگار گسترش‌صنعت، تصریح کرد: بهترین راهبرد در شرایط فعلی - که بحث اشتغال و توسعه تولید داخلی نیز بسیار بااهمیت است- فراهم کردن فضایی با زیرساخت‌های بالا، حمایت و تسهیلات لازم از سوی دولت است.وی ادامه داد: در واقع باید صنایع پایین‌دستی مصرف‌کننده محصولات بالادستی پتروشیمی توسعه بیشتری داشته باشد تا مشکلات پیش‌رو برطرف شود، ظرفیت‌ها بالا برود و این موضوع باید برای بازار داخل، جایگزین واردات و توسعه صادرات اجرایی شود.
ایزدیان اظهار کرد: محصولات پتروشیمی به بازارهای دور صادر می‌شود و برخلاف محصولات مواد اولیه پتروشیمی و میعانات گازی که کشورهای صنعتی آن را مصرف می‌کنند، محصولات صنایع پایین‌دستی بازار پیرامونی دارند و به این لحاظ از آسیب‌پذیری کمتری در تحریم برخوردار می‌شوند.
وی گفت: با این‌که سبد صادراتی ما متنوع است، اما از لحاظ حجم نمی‌توان کالاهای دیگر را جایگزین پتروشیمی کرد، ضمن این‌که دوهزار قلم کالای غیرنفتی و تنها پنج قلم کالای پتروشیمی داریم.
به گفته ایزدیان، اگر بخواهیم تحریم را با آسیب‌پذیری کمتر بگذرانیم تحولات ساختاری مانند مشارکت و سرمایه‌گذاری برای توسعه محصولات جدید پایین‌دستی و جایگزین کردن محصولات صادراتی غیرنفتی دیگر نیاز داریم.