طی حدود دو ماه اخیر قطعی‌ها و اختلالات اینترنت و در کنار آن فیلترینگ شدید باعث صدمه جدی به بسیاری از کسب و کارها شد، این لطمه صرفا مربوط به کسب وکارهای فعال در بستر فضای مجازی نبود و همه بخش‌ها را به صورت گسترده در بر گرفته است.
درباره پیامدهای اختلالات اینترنت و تبعات آن بر اقتصاد کشور گفت و گویی با « فرید کاظمی» فعال حوزه دیجیتال مارکتینگ و شبکه های اجتماعی داشتیم که با هم می‌خوانیم.
ابتدا اشاره‌ای به وضعیت کلی اینترنت ایران حتی پیش از اختلالات اخیر داشته باشید
اینترنت به عنوان یک بستر و ابزار مهم برای تمام فعالیت‌های اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ... در دنیا به شمار می‌رود.
در کشور ما و در شرایط عادی نیز وضعیت اینترنت علی رغم پیشرفت‌ها چندان مطلوب نبوده است، طی ۱.۵ سال اخیر که از شروع دولت سیزدهم گذشته اینترنت با نوسانات و قطعی‌های فراوانی همراه بوده که وقتی نمودار آن را رصد می‌کنیم می‌بینیم که تعداد قطع و وصل‌ها در بازه زمانی مختلف زیاد بوده است.
متاسفانه این علی‌رغم چیزی است که مقامات رسمی وزارت ارتباطات اعلام کرده و ادعا دارند پهنای باند در کشور افزایش یافته داشته است.
وقتی که آخرین آمار بررسی وضعیت اینترنت مربوط به ماه سپتامبر را بررسی می‌کنیم (که مربوط به قبل از محدودیت‌های اخیر است)، سرعت اینترنت ثابت در ایران در رتبه ۱۴۷ جهان قرار دارد و چیزی نزدیک به ۱۰ مگابیت بر ثانیه است.
طی دو ماه اخیر و با اعمال محدودیت‌ها و فیلترینگ شدید، اینترنت ایران هم در بخش ثابت و همراه در وضعیت بسیار بدتری قرار گرفت.
آیا می‌توان خسارت تقریبی اختلالات دو ماه اخیر اینترنت در ایران را به طور تقریبی تخمین زد؟
بر اساس گزارشی که اتاق ایران اعلام کرده، اختلالات اینترنت تا کنون بالغ بر ۱۵۰ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور و کسب و کارها صدمه وارد کردن است.
برخی منابع رسمی نیز اعلام کرده‌اند که ضرر اختلالات اینترنت روزانه بیش از 1000 میلیارد تومان است و تنها در مهرماه نزدیک به ۸۰ هزار میلیارد تومان ضرر دیدم.
فروش برخی از کسب و کارها به دلیل این شرایط به صفر رسیده و می‌توان گفت در مجموع کسب و کارهایی که در بستر اینترنت فعالیت داشتند ۵۰ درصد کاهش فروش را تجربه کردند.
این وضعیت حتی بر کاهش درآمد اپراتورها اثر گذار بوده،به گزارش "زومیت" درآمد آبان ماه همراه اول بیش از ۱۹۲ میلیارد تومان کاهش داشت و این اپراتور برای دومین ماه متوالی افت درآمد رو تجربه کرد. این در حالیست که همراه اول در ماه مهر کاهش بیش از ۷۴۰ میلیارد تومانی درآمد داشت و حالا با تداوم محدودیت‌ها آمارهای کدال نشان می‌دهد که این شیب کاهشی درآمد در ماه آبان هم ادامه پیدا کردهاست.
حتی چندی قبل مدیرعامل شرکت پست ایران هم اذعان کرد که یک سوم مرسولات و به تبع آن درآمد این شرکت کاهش یافته است که ناشی از محدودیت اینترنت بوده است.
از سوی دیگر بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته، شامخص مهرماه نسبت به ماه قبل از آن و فصل تابستان افت کرد که قطعی و اختلالات اینترنت بر آن بسیار اثرگذار بوده است.
از تاثیر این شرایط بر بیکاری و از دست رفتن مشاغل هم صحبت کنید
وجود اینترنت به این صورت محدود و قطره چکانی، فرقی با قطع کامل اینترنت ندارد.
بر اساس آماری که در سال ۱۴۰۰ منتشر شده بالاترین جذب نیروی انسانی در کنار بخش تولید که سهم ۱۶ درصدی دارد مربوط به کسب و کارهای مرتبط با اینترنت با سهم ۱۶ درصد و پس از آن صنایع مخابراتی با سهم ۱۰ درصد است.
تعداد قابل توجهی از این مشاغل به دنبال قطعی اینترنت و فیلترینگ از بین رفتند و شاهد تعدیل نیروهای گسترده بودیم.
برای نمونه در پلتفرم‌هایی مانند «پونیشا» شاهد کاهش قابل توجه درخواست‌ها بودیم.
یا در پلتفرم لینکدین تعداد زیادی از فریلنسرها و افراد شاغل در حوزه دیجیتال open to work شدند.
همچنین وبسایت « انجام می‌دهم» که در حوزه فری لنسری فعالیت داشت نیز پایان کار خود را اعلام کرد.
اینستاگرام و واتس‌آپ مهمترین شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده هستند، تاثیر این دو شبکه بر کسب و کارها پیش از قطعی اینترنت چگونه بود؟
این دو شبکه حدود ۵۰ میلیون کاربر فعال در ایران داشتند و بر اساس برخی آمارها معیشت حدود ۱۰ میلیون نفر به این دو اپلیکیشن خصوصا اینستاگرام وابسته بود.
گفته می‌شود حدود یک میلیون کسب و کار در بستر این اپلیکیشن فعال بودند و در کنار آن سه میلیون کسب و کار، نهاد عمومی، دولتی، خصوصی و ... در این بستر تبلیغات و اطلاع‌رسانی انجام می‌دادند.
از سوی دیگر اگرچه مقامات دولتی تاکید دارند که در این مدت فقط همین دو اپلیکیشن فیلتر شده، اما نباید فراموش کنیم بسیاری از شبکه‌های اجتماعی محبوب و پرکاربر از جمله فیسبوک، توییتر، یوتیوب که آنها نیز کانون‌هایی برای درآمدزایی کسب و کارها، اشخاص حقیقی و حقوقی و شرکت‌ها هستند، از گذشته فیلتر بودند.
به طور کلی می‌توان گفت در حال حاضر هیچ شبکه اجتماعی بین‌المللی که بتواند زیر ساختی برای کسب و کار باشد، در ایران باز نیست.
در این مدت تغییراتی هم در ترکیب کاربرانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کردند داشتیم برای نمونه مهاجرت معکوس کاربران به توییتر را شاهد بودیم که ۴۶ درصد بیشتر شده و در این مدت یعنی از اواخر شهریور میزان محتوای نشر شده در توییتر ۱۶۳ درصد افزایش داشت که البته بخش عمده آن ریتوییت بود.
این نکته را باید مد نظر داشته باشیم که کاربران توییتر و اینستاگرام تفاوت فراوانی با هم دارند و عمده کاربران توییتر قشر جوان و مطالبه‌گر بودند که دسترسی بهتری به تکنولوژی و فیلترشکن داشتند اما کاربران اینستاگرام در گذشته عمدتا افرادی بودند که می‌توانستند راحت به فضای اینستاگرام دسترسی پیدا کنند و بسیاری از آنها کسب و کارهای خود را در این فضا بنیان گذاشتند و مشاغل خانگی راه‌اندازی کردند.
آیا ضرر و زیان اختلالات اینترنت فقط به آنلاین شاپ‌ها و کسب و کارهای آنلاین محدود می‌شود ؟
خیر، با شکل‌گیری شبکه اجتماعی مانند اینستاگرام شاهد رشد و توسعه و همچنین ظهور مشاغلی نه تنها در ایران که در جهان بودیم که از جمله آنها می‌توان به گرافیست‌ها، تدوین‌گران ویدئو، عکاسان، تولیدکنندگان محتوای متنی و ... اشاره کرد که در این فضا تولید محتوا می‌کردند.
با ایجاد محدودیت‌های گسترده، فرصت آموزش و اشتغالزایی در این بخش‌ها تا حدود زیادی از دست رفت.
از سوی دیگر بسیاری از صفحات فروش آنلاین در راستای حذف واسطه‌ها گام برداشته بودند که در نتیجه آن کالا با قیمت مناسب‌تری به دست مردم می‌رسید و ارتباط مستقیمی بین فروشنده و خریدار ایجاد شده بود.
این وضعیت خصوصا برای محصولاتی که که تولید انبوه ندارند و یا اگر قیمت تمام شده آنها بالا می‌رفت دیگر صرفه اقتصادی نداشت از جمله انواع صنایع دستی و ... بسیار حائز اهمیت بود.
پس در این بخش نه تنها تولیدکنندگان بلکه مصرف کنندگان نیز بواسطه اینکه در گذشته کالا را با قیمت تمام شده کمتری می‌خریدند و حالا از آن محروم هستند نیز دچار ضرر و زیان شدند.
حتی در بسیاری از موارد تامین مواد اولیه حتی برای برخی بنگاه‌های اقتصادی نیز از طریق راه‌های ارتباطی همین شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گرفت که اکنون محدود شده است.
این وضعیت فقط گریبانگیر آنلاین شاپ‌ها نیست و همه فعالین اقتصادی، صنعتگران و ... که تعاملات بین‌المللی داشتند و از فضای این اپلیکیشن ها برای چانه‌زنی و تعاملات خود استفاده می‌کردند نیز از این شرایط تاثیر گرفتند.
در مجموع می‌توان گفت فیلترینگ بلوک سیمانی بود که مقابل کسب و کارها قرار گرفت و حکم پلمب آنها را داشت.
این وضعیت را دیگر نمی‌توان یک اختلال ساده اینترنت تلقی کرد، بلکه با توجه به آنچه که گفته شد و آمار و ارقامی که داریم اکنون در بعد کسب و کارها و معیشت مردم با شرایط فرابحرانی مواجهیم.
این وضعیت استارت‌آپ‌ها را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داد، به این بخش هم اشاره بفرمایید
یکی از مهمترین حوزه‌هایی که از اختلالات اینترنت آسیب دید استارت آپ ها بودند که مشابه این شرایط را تا حدودی در سال‌های ۹۶ و ۹۸ هم تجربه کردند اما اکنون وضعیت بسیار بحرانی‌تری دارند.
محدودیت اینترنت باعث نابودی و تعطیلی تعداد زیادی از استارت آپ ها و کسب و کارهای نوپا شد و بسیاری از انها هم رویه مهاجرت را در پیش گرفتند.
در حالیکه در ایران بستر لازم برای فعالیت آنها فراهم نبود اما در کشورهای دیگر از جمله امارات، عراق، ترکیه، کانادا و ... برای استارت آپ‌ها فرش قرمز پهن شد و شاهد موج مهاجرت در این بخش بودیم.
نکته اصلی بی اعتمادی است که در این کسب و کارها ایجاد شد و حاصل تلاش چندین ساله خود را یک شبه از دست دادند.
آیا در چنین شرایطی بسترها، زیرساخت‌ها و اپلیکیشن‌های داخلی می‌تواند جایگزینی برای شبکه های فیلتر شده باشد؟
گاهی شاهد آن هستیم که مقامات دولتی تاکید می‌کنند که در این شرایط مردم به سمت پیام رسان‌های داخلی کوچ کنند اما واقعا شرایط فراهم نیست.
نباید فراموش کرد که مردم، اقتصاد و بازار را نمی‌توان به صورت دستوری به یک مسیر خاص هدایت کرد.
از سوی دیگر بسیاری از کسب و کارها در عمل قابلیت انتقال به پلتفرم‌های داخلی را ندارد.
به علاوه برخی کسب و کارها کامل از بین رفته‌اند، چه برسد به اینکه بخواهند به پلتفرم‌های داخلی کوچ کنند.
پیشنهاد و با راهکار شما برای بهبود این وضعیت چیست؟
نباید فراموش کنیم اینترنت یک زیرساخت مهم برای همه فعالیت‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و خصوصا اقتصادی است.
با توجه به اینکه استقبال عمومی از پلتفرم‌های داخلی مناسب نیست و فعلا اپلیکیشن خارجی جدیدی هم نداریم، تقریبا اکثر کسب و کارها به مردگان متحرک تبدیل شدند.
در چنین شرایطی لازم است دولت به عنوان نهاد سیاست‌گذار وضعیت را با تعامل با بخش خصوصی بهبود بخشد و پیشنهادات سازنده ارائه کند.
متاسفانه مشوق‌هایی که تا کنون از سوی دولت برای بهبود این شرایط اعلام شده فاکتورهای مناسب و متناسب با نظر بخش خصوصی را ندارد.