علی پاکزاد: در شرایط گسترش تحریم ها طی سال 91 ،کشور چین توانسته است به عنوان پایانه صادراتی ایران به تنهایی بخش عمده ای از کالاهای صادراتی ایران را ببلعد.
آمارهای گمرک نشان می دهد طی سال 91 کشور چین بالغ بر 27.7 میلیون تن کالای صادراتی ایران را با ارزشی بالغ بر 5.5 میلیارد دلار خریداری کرده است، در رتبه بعدی عراق دومین مقصد صادراتی ایران طی سال 91 محسوب می شود که بالغ بر 13.8 میلیون تن کالای صادراتی ایران با ارزشی معادل 6.25 میلیارد دلار دریافت کرده است.
این وضعیت نشان می دهد در حالی که کشور چین خریدار مواد اولیه ایرانی بوده است، عراق کالاهای مصرفی با ارزش افزوده بالا از ایران وارد کرده است.
نگاهی به ترکیب حجمی کالاهای وارداتی چین نشان می دهد که از جمع 27 میلیون تن کالای وارداتی چین از ایران بالغ بر 21 میلیون تن سنگهای فلزی شامل آهن، کروم، مس، سرب و روی بوده است، قابل توجه آن که کل صادرات سنگ های فلزی کشور طی سال 91 معادل 21 میلیون تن است که در عمل 95 درصد آن راهی چین شده است، سر جمع صادرات صورت گرفته از سرفصل معادن کشور رقمی معادل 45.7 میلیون تن بوده است که نشان می دهد رشد درآمدهای صادرات غیر نفتی کشور طی سال 91 ناشی از سهم بالای صادرات مواد خام معدنی بوده است، در واقع اگر اتفاقی در زمینه کاهش وابستگی به صادرات نفت خام در کشور اتفاق افتاده، تنها جابجایی خام فروشی نفت با محصولات معدنی بوده است که بعد از صدور و تبدیل به کالای واسطه و یا نهایی با قیمتی چند برابر دوباره به کشور وارد می شود.
البته محمدصادق مفتح، قائم مقام وزیر صنعت معدن تجارت در این زمینه می گوید: هرچند خام فروشی قابل دفاع نیست ولی به هر شکل باید کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از یک نقطه آغاز شود، نمی توان انتظار داشت ابتدا به ساکن شاهد رشد زنجیره های پایین دستی کانی های معدنی کشور باشیم، اما تولید و صادرات این مواد خام می تواند انگیزه ای برای توسعه خوشه های صنعتی مرتبط باشد.

 

ترکیب فصلهای تعرفه ای کالاهای صادراتی غیر نفتی بدون میعانات گازی طی سال 1391
فصلهای تعرفه	ارزش			وزن (هزارتن)	سهم در کل
	میلیون یورو	میلیون دلار	میلیارد تومان		ارزش	وزن
محصولات معدنی	5,854	7,551	11,816	45,746	%23.27	%66.22
محصولات صنایع شیمیایی یا صنایع وابسته به آن	4,912	6,335	10,159	10,593	%19.52	%15.33
محصولات نباتی	2,947	3,822	6,600	3,183	%11.78	%4.61
مواد پلاستیکی و اشیا ساخته شده از این مواد- کائوچو و اشیا ساخته شده از کائوچو	2,891	3,717	5,943	2,448	%11.45	%3.54
فلزات معمولی و مصنوعات آنها	2,378	3,072	5,120	2,388	%9.47	%3.46
محصولات صنایع غذایی - نوشابه ها-آبگونه های الکی و سرکه ها- توتون و تنباکو و بدل ساخته آنها	1,054	1,357	2,112	835	%4.18	%1.21
مروارید طبیعی یا پرورده- سنگهای گرانبها یا سنگهای نیمه گرانبها- فلزات گرانبها- فلزات دارای روکش یا پوشش از فلزات گرانبها و اشیا ساخته شده از این مواد- زیور آلات بدلی (Fantaisie) سکه	1,034	1,304	1,600	0.02	%4.02	%0
موادنساجی ومصنوعات ازاین مواد	925	1,191	1,935	164	%3.67	%0.24
مصنوعات از سنگ - گچ- سیمان - پنبه نسوز (Asbestos) میکا یا ازمواد همانند- محصولات سرامیک - شیشه و مصنوعات از شیشه	728	937	1,514	2,855	%2.89	%4.13
ماشین آلات و وسایل مکانیکی -ادوات برقی و قطعات آنها- دستگاههای ضبط وپخش صوت و تصویر تلویزیون و اجزاأ و قطعات و متفرعات این دستگاهها	714	921	1,513	177	%2.84	%0.26
حیوانات زنده و محصولات حیوانی	665	858	1,408	408	%2.64	%0.59
وسائط نقلیه زمینی -هوائی -آبی و تجهیزات ترابری مربوط به آنها	625	800	1,298	132	%2.47	%0.19
پوست -چرم - پوستهای نرم و اشیا ساخته شده از این مواد-اشیا زین و برگ سازی - لوازم سفر-کیف های دستی و محفظه های همانند- اشیا ساخته شده از روده	177	229	358	28	%0.70	%0.04
کفش -کلاه -چتر بارانی -چتر آفتابی - عصا- عصای صندلی شو- شلاق و تازیانه - تعلیمی و اجزا آنها- پر آماده و اشیا ساخته شده ازپر با گلهای مصنوعی - اشیا از موی انسان	101	131	211	20	%0.40	%0.03
چربیها و روغنهای حیوانی یا نباتی - فرآورده های حاصل از تفکیک آنها- چربیهای خوراکی آماده - موم های حیوانی یا نباتی	56	71	98	37	%0.22	%0.05
کالاها و مصنوعات گوناگون (مبلمان، اسباب بازی و...)	47	61	111	19	%0.19	%0.03
خمیر چوب یا سایر مواد الیاف سلولزی- آخال و خرده ریز کاغذ یا مقوا- کاغذ و مقوا و اشیاأ ساخته شده از آنها	38	49	74	33	%0.15	%0.05
چوب و اشیا چوبی - زغال چوب - چوب پنبه و اشیا چوب پنبه ای - مصنوعات حصیربافی یا سبدبافی	14	18	30	17	%0.06	%0.02
آلات و دستگاههای اپتیک -عکاسی - سینماتوگرافی - سنجش - کنترل - دقت سنجی - آلات و دستگاههای طبی جراحی - اشیا صنعت ساعت سازی-آلات موسیقی - اجزا و قطعات و متفرعات آنها	10	14	24	0.95	%0.04	%0
اشیا هنری -اشیا کلکسیون یا عتیقه	2	2	3	0.34	%0.01	%0
جمع کل:	25,183	32,454	51,947	69,085	%100	%100
منبع: گمرک ایران

نقش معدن و پتروشیمی در ارز آوری کشور
نگاهی به ترکیب کالاهای صادراتی کشور بر اساس فصول تعرفه ای نشان میدهد، سرجمع صادرات محصولات معدنی و صنایع شیمیایی که بخش عمده ای از آن محصولات پتروشیمیایی است، از نظر حجم 83 و از نرظر ارز 43 درصد از صادرات غیر نفتی ایران در سال 91 را به خود اختصاص می دهند، اگر محصولات مستقیم این دو بخش را هم که در دو سرفصل محصولات پلاستیکی و محصولات ساخته شده از سنگ و گچ و سیمان را شامل می شود را نیز به این مجموعه اضافه کنیم می بینیم در سالی که پشت سر گذاشته شده است، در سر جمع صادرات غیر نفتی ( بدون احتسال میعانات گازی) بالغ بر 93 درصد از نظر حجمی و 67 درصد از نظر ارزشی محصول مستقیم بخش صنایع پتروشیمی کشور و کانی های معدنی هستند که البته بخش کوچکی از آن با فرآوری صورت گرفته به صورت کالای واسطه ای از کشور صادر شده اند.
این وضعیت نشان می دهد بر خلاف انچه از سوی دولت عنوان میشود آنچه باعث رشد صادرات غیر نفتی کشور بوده است صنعت کشور نیست بلکه رشد خام فروشی کانی های معدنی است، نکته جالب در مورد کانی های فلزی صادراتی کشور ارزش افزوده اندک آنها نسبت به نرخ های جهانی در سال گذشته است، در حالی که به طور مثال زمانی که کنسانتره و سنگ آهن کشور با قیمتی متوسط حدود 47 دلار در تن با حجمی معادل 19.9 میلیون تن صادر شده است، قیمت جهانی کنسانتره آهن معادل 110 دلار بوده است و با همین ردیف تعرفه ای(26011200) سنگ و کنسانتره آهن با قیمتی معادل هر تن 208 دلار با حجمی معادل 134 هزار تن از امارات به کشور وارد شده است، این تفاوت قیمت می تواند تابخشی به دلیل درصد پایین آهن موجود در سنگ آهن صادراتی کشور قابل توجیه باشد ولی نمی تواند صادرات انبوه و ارزان این محصول معدنی را در شرایطی که صنایع فولاد سازی کشور نیاز به این کانی معدنی دارند را توجیه کند؛ مگر آنکه تصور کنیم دولت برای جبران کاهش درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت تلاش داشته است به صادرات مواد خام معدنی کمک کرده است، اما آیا این شتابزدگی می تواند در شرایطی که شاهد کاهش شدید رشد اقتصادی کشور هستیم در سالی که عنوان حمایت از کار وسرمایه ایرانی را پیدا کرده بود توجیه پیدا کند؟