امکان جعل برچسب شبنم غیرممکن است
اختصاصی/ در سال ۹۰ و با آمدن «شبنم» به بازار، بارقه امیدی میان مردم و فعالان اقتصادی ایجاد شد و به‌طوری که گفته می‌شود، با استفاده از آن ریشه قاچاق در کشور خشکانده می‌شود و ورود غیرقانونی کالاها و عرضه آن در سطح بازار نیز کاهش می‌یابد.

این موضوع بی‌نتیجه هم نماند و در سال‌های اجرای طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی(شبنم) شاهد اثرات مثبتی از روند عملکرد آن بودیم.
این طرح در مراحل مختلفی اجرا شد و براساس تصمیم‌های صورت گرفته، مقرر شد تا نصب برچسب شبنم در دو مرحله کلی انجام شود؛ مرحله نخست مربوط به کالاهایی که وارد می‌شوند، است و مرحله دوم نیز به کالاهای وارداتی که در سطح بازار توزیع شده‌اند، اما هنگام ورود به کشور نتوانسته‌ بودند شبنم را دریافت کنند، مربوط می‌شود.
الزام نصب شبنم بر کالاها و همه‌گیر شدن آن به نحوی بود که اصناف هم در ماه‌های اخیر به صرافت تهیه این بارکدها افتادند و در حال حاضر، بسیاری از کالاهای پر فروش در بازار دارای شبنم هستند و بسیاری از مصرف‌کنندگان نیز کالایی که شبنم نداشته باشد را نمی‌خرند، اما بسیاری دیگر هنوز آگاهی کافی از این طرح و مزایای آن ندارند. در واقع با وجود مزایای فراوانی که برای مصرف‌کنندگان، فروشندگان و حتی مجموعه‌های نظارتی و مدیریتی وجود دارد، اما خلأ اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی مناسب از مزایا و نحوه عملکرد آن، انکارناپذیر است. در چنین شرایطی، با مدیر طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی به گفت‌وگو پرداختیم و شبنم را از آغاز تاکنون بررسی کردیم که در ادامه می‌خوانید:

طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی (شبنم)‌ در چه سالی و با چه هدفی آغاز شد؟
طرح استراتژیک و ملی کد رهگیری کالاهای وارداتی که در سطح عرضه موسوم به «شبنم» است، طرحی است که با پیشنهاد و پیگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در وزارت صنعت، معدن و تجارت از آبان سال ۹۰ به‌منظور شفاف‌سازی گردش کالا و اطلاع از اصالت و قاچاق نبودن آن استفاده می‌شود. در واقع با نصب یک بارکد دوبعدی روی کالا، می‌توان کالای اصلی را از تقلبی و قاچاق شناسایی کرد. اجرای طرح ملی شبنم، کالاهای بی‌کیفیت را از مراکز عرضه جمع کرده و به افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان می‌انجامد. در واقع هدف اصلی این طرح جمع‌آوری کالاهای بی‌کیفیت از سطح عرضه بود که این کالاها بیشتر به مصرف‌کنندگان لطمه وارد می‌کردند. شبنم یکی از طرح‌های زیرساختی است که با پیشروی، رشد و تکمیل می‌تواند به توسعه زیرساخت در حوزه مدیریت توزیع کالا بینجامد. از سوی دیگر، تقویت امکان سیاستگذاری و کنترل دولت در بخش کالا و خدمات، تسهیل در اجرایی شدن سیاست‌های ویژه دولت در کنترل بازار، اطمینان مردم از نقش موثرتر دولت در حوزه کالاها و خدمات، افزایش امنیت و جلوگیری از توزیع کالای قاچاق و جلوگیری از تولید و توزیع کالای جعلی را می‌توان از مهمترین اهداف این طرح عنوان کرد.
شبنم در چه مراحلی اجرا شد و آیا مرحله دیگری هم دارد؟
این طرح از آبان سال ۹۰‌ آغاز شد و مرحله دوم هم از اول اردیبهشت سال ۹۱ و مرحله سوم از ۱۵ دی‌ سال گذشته عملیاتی شده است‌. براساس تصمیم‌های گرفته شده، این طرح وارد فاز چهارم هم خواهد شد که در صورت اجرای آن، به‌زودی همه کالاها مشمول برچسب شبنم می‌شوند. در دور جدید(سوم) افزایش محدوده اجرای طرح شبنم، همه لوازم خانگی‌، لوازم صوتی و تصویری، رایانه و قطعات آن، انواع اقلام آرایشی و بهداشتی، انواع خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها، مکمل‌های غذایی، لوازم و شیرآلات ساختمانی، یراق‌آلات، اسباب‌بازی‌ها و لوازم ورزشی را شامل شده است.
برچسب شبنم تا کنون روی چه تعداد کالا نصب شده و شامل چه کالاهایی شده است؟
در حال حاضر بیش از ۸۰۰ میلیون واحد کالا در کشور برچسب کالا دارند. همه لوازم خانگی‌، رایانه و ملحقات آن‌، لوازم و تجهیزات پزشکی‌، کالاهای صوتی و تصویری‌، مکمل‌های غذایی و دارویی، لوازم آرایشی و بهداشتی‌، لوازم ساختمانی، از جمله شیرآلات بهداشتی، انواع اسباب‌بازی‌ها، لوازم ورزشی باتری‌های قلمی، انواع ساعت، ماشین حساب، تلفن ثابت بی‌سیم و باسیم، انواع قطعات گوشی تلفن همراه، پتو، حوله، انواع چتر و چمدان و کیف، کفش، مجسمه دکوری، دیگر وسایل دکوری، اقلام خوراکی، آشامیدنی، کنسرو‌های دارای بسته‌بندی یا جعبه قوطی، شیرخشک‌، قندهای افزودنی‌، پارچه‌، یراق‌آلات مبلمان‌، کلید و پریز، روغن‌ها و چربی‌های خوراکی و غیرخوراکی، کافئین، سوسیس و کالباس، غذاهای دریایی، پاک‌کننده‌های صنعتی، چسب‌ها، حشره‌کش‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها، اسیدها و الکل‌ها، یراق‌آلات مبل، پارچه، لنت‌ها و بالشتک‌های ترمز، سفال پوشش‌بام، پمپ انژکتور، بالابرها، کمپرسورها، مشعل‌ها، دستگاه‌های گریز از مرکز، الکتروموتورها، انواع سیگار و توتون، کلید و پریز، انواع وسایل روشنایی، تهویه‌ها و برخی اقلام دیگر در طرح شبنم قراردارند.
نصب برچسب شبنم فقط شامل کالاهای وارداتی می‌شود؟
خیر، طرح شبنم علاوه بر کالاهای وارداتی، بر کالاهای تولید داخل نیز نصب می‌شود. این طرح از اواسط مهر با نصب برچسب روی برخی تولیدات داخلی آغاز شده است تا از تولید کالاهای جعلی هم جلوگیری شود. در واقع اجرای طرح شبنم در بخش تولید داخلی سبب می‌شود، سودجویان نتوانند از برندها و نشان‌های معتبر داخلی برای تولید کالاهای مشابه و با روندی جعلی استفاده کنند.
ضریب امنیت برچسب‌های الصاقی روی کالاهای مشمول اجرای این طرح بالاست و با اجرای طرح شبنم و الصاق برچسب اصالت روی کالاها، امکان استعلام و رهگیری کالاهای دارای این کد از زمان واردات یا تولید تا زمانی که به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد، فراهم شده است.
روند عملکرد سامانه شبنم به چه صورت است؟
تولید‌کنندگان و واردکنندگان با مراجعه به سامانه شبنم، برای هر محصول خود بارکد دوبعدی دریافت می‌کنند. این بارکد برای هر قلم کالا، شخصی‌سازی شده و می‌توانند آن را روی کالا نصب کنند. نرم‌افزار شبنم روی پایگاه www.shabnam.ir در دسترس مردم قرار دارد و هر شخصی می‌تواند به راحتی آن را روی گوشی تلفن همراه خود نصب کند.
مشتری هم می‌تواند با استفاده از نرم‌افزار شبنم، بارکد دوبعدی موجود روی کالا را از سامانه استعلام کرده و اطلاعات کالا را روی تلفن همراه خود مشاهده کند و در صورت مغایرت اطلاعات بارکد، موضوع برای بررسی به نهاد نظارتی ارجاع می‌شود. در نهایت هم نهاد‌های نظارتی در کوتاه‌ترین زمان ممکن موضوع را بررسی می‌کنند و نتیجه به سامانه و مشتری ارائه می‌شود.
این طرح چه اثرات مثبتی را تاکنون ثبت کرده است؟
برای نمونه در سال۸۹ واردات گوشی تلفن همراه بیش از ۳۰میلیون دلار بوده است که این رقم در سال ۹۰ که همزمان با اجرای طرح شبنم بوده، به ۹۳میلیون دلار افزایش یافت؛ این امر از افزایش هشت برابری واردات گوشی تلفن همراه در قالب اجرای طرح شبنم حکایت دارد. همچنین در سال ۹۱ این میزان به ۱۷۶میلیون دلار رسید، یعنی واردات گوشی تلفن با اجرای این طرح، شش برابر افزایش یافته است. مردم، وارد‌کنندگان و دولت به‌عنوان نهاد حاکمیت و واحدهای صنفی از ذی‌نفعانی هستند که از اجرای طرح منتفع می‌شوند.
با توجه به این‌که هفته گذشته، سازمان تامین اجتماعی به‌عنوان اپراتور چهارم این طرح معرفی شد، هدف از پیوستن اپراتورها به شبنم چیست؟
ایران جزو نخستین کشورهایی است که در منطقه به اجرای این طرح اقدام کرده‌ و به‌طور قطع اجرای این طرح ملی نیازمند همکاری ملی هم است، به همین دلیل، برای حضور در این طرح بزرگ، نیازمند شبکه اپراتوری بزرگی نیز هستیم. در همین راستا، از ابتدای خرداد پروانه اپراتور چهارم برای شرکت مشاوره مدیریت و خدمات ماشینی تامین صادر شده است. ضمن این‌که اپراتور اول، شرکت تعاونی امین(بازنشستگان ناجا)، اپراتور دوم، مجمع عالی واردات و اپراتور چهارم نیز کنسرسیوم داده‌پردازی نفیس است.
از گوشه و کنار اظهاراتی مبنی بر امکان جعل برچسب شبنم می‌شنویم و این‌که با نرخ‌های متفاوت خرید و فروش می‌شود؛ به نحوی که این بارکدها با نرخ‌هایی از ۲۸۰تومان تا ۱۰۰۰تومان به فروش می‌رسد؛ این موارد را تایید می‌کنید؟
به هیچ عنوان ممکن نیست. پیش از این برخی از کارگزاری‌ها تخلفاتی را انجام داده بودند که شناسایی و برخوردهای قضایی لازم با آنها صورت گرفت. آنچه که از تخلفات در کف بازار نقل می‌شود را تایید نمی‌کنم، اما اگر کسی از این مباحث صحبت می‌کند، اطلاعات مذکور را به ما بدهد تا به شدت برخورد کنیم.
در برخی مواقع هنگام استعلام کالا از طریق نرم‌افزار شبنم‌، کد شبنم غیرمعتبر اعلام می‌شود و دلیل این امر این است که با وجود نصب برچسب روی کالا‌، هنوز این‌کد وارد شبکه نرم‌افزاری نشده (ناشی از یک تاخیر ۲۴ساعته است) و به همین دلیل عبارت «نامعتبر بودن» روی شبکه ظاهر می‌شود‌. به دلیل وجود «دیتاسنتر»(مرکز داده‌ها) کاملا امن‌، به هیچ عنوان امکان تقلب و چاپ برچسب جعلی شبنم وجود ندارد و مردم درخصوص برچسب‌های نصب شده، کاملا مطمئن باشند‌. در واقع جعل برچسب تهیه شده در طرح شبنم بسیار سخت و دشوار است و هریک از برچسب‌های الصاق شده روی هزاران نمونه از یک کالای مشابه، کاملا منحصربه‌فرد و متفاوت از دیگر برچسب‌هاست.
در این زمینه، توصیه‌ای برای مردم دارید؟
مردم می‌توانند برای اطمینان‌خاطر خود هر کالای دارای بارکدی را استعلام کنند و از اصیل بودن آن مطمئن شوند. علاوه بر آن، می‌توانند تخلف‌های مربوط به کالاهایی را که بارکد آن مخدوش است یا بارکد ندارد‌، گزارش کنند. طرح شبنم در حقیقت ایجاد سامانه‌ای را دنبال می‌کند که در آن همه مردم می‌توانند فقط با داشتن یک گوشی تلفن همراه با استفاده از دوربین موبایل و نرم‌افزاری که در اختیارشان قرار گرفته است، یا پیامک کردن کد ۱۶ رقمی مندرج در برچسب شبنم به شماره ۳۰۰۰۳۹۲ یا ۶۰۰۸۲۲۱۱۱۱، علاوه بر اطمینان از اصالت کالای خریداری شده، باعث شناسایی عوامل توزیع کالای قاچاق و جعلی شوند. تلفن گویای ۸۸۹۶۹۲۹۶ و درگاه اینترنتی شبنم به نشانیwww.shabnam.ir‌، از دیگر امکاناتی است که برای استعلام بارکد دوبعدی الصاق شده روی کالاهای وارداتی، در اختیار خریداران قرار دارد.
کد شبنم مانع ورود و عرضه ‌کالای قاچاق به کشور است و به مردم توصیه می‌کنیم از خرید کالاهای مشمول فاقد کد شبنم خودداری کنند. این طرح، ضریب نفوذ بازرسی و کنترل کالاهای قاچاق و غیرمجاز را گسترش داده و امکان سیاستگذاری و کنترل دولت در بخش کالا و خدمات را تقویت می‌کند.
زهرا طهرانی