امامزاده کوسه هجيج
پيش نمازان روستاي هجيج در باره نام و نسب اين امامزاده به نقل از «بحر الانساب» مي گويند: نامش عبيدالله و فرزند حضرت امام موسي کاظم(ع) است و پس از رحلت پدر در زمان هارون الرشيد با يکي از برادارنش به نام امامزاده اسماعيل به اين منطقه پناه آورده است. بعدها برادرش به «اسپريس» يکي از روستاهاي اطراف پاوه عزيمت کرد و او در هجيج ماندگار شد. اندک اندک ياراني به دور او جمع شدند.»
غار دو اشکفت
غار (پناه گاه سنگي) ورواسي
- تراشنده ها و سرپيمان هاي دندانه دار دوره مياني پارينه سنگي جديد.
- قلم هاي حکاکي، تراشنده ها، تيغه هاي روتوش شده و سر پيکان هاي دوره زيرين پارينه سنگي جديد.
- سنگ هاي مادر، ريز تيغه ها، چکش، قلم حکاکي، سوراخ کن هاي دوره فرا پارينه سنگي.
بنا به تحقيقات انجام شده اين پناه گاه سنگي محل مناسبي براي استقرار موقت شکارچيان بود. بقاياي حيواني مکشوفه نيز اين امر را تأييد مي کند. در ميان استخوان هاي حيواناتي که آزمايش شده اند، تعداد زيادي بقاياي استخوان حيوانات شکاري مانند گورخر، بزکوهي، بز و گوسفند اهلي نشده، گراز وحشي و کفتار وجود داشت. علاوه بر آن مقداري استخوان جوندگان کوچک جثه مانند موش کور و خرگوش نيز در ميان بقاياي استخواني مشاهد شد.
غار مرآفتاب
متأسفانه کاربرد اين قطعه استخوان مشخص نيست. ابزارهاي سنگي شناسايي شده از اين غار نيز متعلق به دوره موستري است.
غار مردودر
ابزارهاي شناسايي شده از اين غار عبارتند از: ابزارهاي روتوش شده، سنگ مادر، خراشنده هاي جانبي و خراشنده هاي متقارب، تراشنده هاي کنگره دار، تراشنده هاي دندانه دار و سوراخ کننده ها، ابزارهاي به دست آمده از اين غار مربوط به دوره موستري و زارزي است.
غار شکارچيان
غار مرتاريک
اشياي شناسايي شده از اين غار که بيشتر در قمت انتهايي غار به دست آمده اند، مصنوعات سنگي بيشتر شامل سنگ هاي مادر، خراشنده ها، سوراخ کننده، اسکنه، ابزارهاي کنگره دار و دندانه دار است. ابزارهاي سنگي به دست آمده از اين غار نيز متعلق به دوره موستري است.
غار مرخرل
- تراشنده ها و تيغه هاي ضخيم دوره ميان پارينه جديد (چهل هزار سال پيش).
- قلم هاي حکاکي، تراشنده ها و تيغه هاي کول دار دوره زيرين پارينه سنگي جديد.
- ريز تيغه مربوط به دوره فرا پارينه سنگي.
آثار بالاي اين لايه معرف دوران هاي نو سنگي بدون سفال و نو سنگي با سفال بود. آثار دوره نو سنگي با سفال، شامل سفال خشن با خميره مايه کاه خرد شده است که به سفال پوک شهرت دارد.
از پنجاه و شش نمونه استخوان حيوان به دست آمده از اين غار، دويست و چهل عدد متعلق به بز و گوسفند بود. اين امر نشان مي دهد زاگرس مرکزي يکي از مراکز اوليه اهلي شدن اين دو حيوان بوده است. جديدترين آثار مکشوفه از غار مرخول متعلق به دوره ساساني است.
بنای طاق گرا ( پاتاق )
در گردنه پاتاق بر سر راه كرمانشاه به سرپل ذهاب و در كنار راه باستانی سنگفرشی بنا شده كه فلات ایران را به بین النهرین ارتباط می داده است . به علت تغییر مسیر ، این راه و بنای تاق گرا اكنون در شیب های پائین جاده آسفالته قرار گرفته است .
از نظر معماری ، بنای تاقگرا ، فضای ایوان مانندی است كه تماماً از سنگ ساخته شده است .
این بنای مستطیل شكل به ابعاد 86/4*70/7 متر است كه ورودی آن به طرف جنوب و مشرف بر جاده سنگفرش باستانی است . از لحاظ ساختاری ، این بنا به وسیله بلوك های سنگی ساخته شده است كه به صورت مكعب مستطیل تراشیده شده اند . مصالح داخلی دیوارها نیز از لاشه سنگ و ملاط گچ است .
دیوارهای جناحین این بنا تا حدودی بلندتر ساخته شده اند تا بتوانند سقف تاق را كاملاً مسطح نمایند . ارتفاع كف بنا از سطح زمین 20/1 متر و ارتفاع از كف تا لبه قوس 92/5 متر و از لبه قوس تا زیر گیلویی اول 20/1 متر است . همچنین بلندی افریز اول 60 سانتی متر است كه برروی آن یك ردیف بلوك سنگی ساده به بلندی 45 سانتی متر قرار گرفته است . بر روی این بخش ، سنگ های تزئینی افریز دوم قرار دارد . همچنین در بالاترین بخش بر روی لبه بام بنا ، یك ردیف كنگره به ارتفاع 92 سانتی متر قرار گرفته است . بنابراین ارتفاع بنا از سطح زمین تا بالاترین نقطه 7/11 متر است ، همچنین عرض دهانه طاق 10/4 متر و عمق آن 10/3 متر می باشد . دیوارهای داخلی این بنا به وسیله نقوش هندسی حجاری شده است .
در مورد زمان ساخت این بنا اختلاف نظرهایی وجود دارد برخی آن را به دوره اشكانی و برخی دیگر آن را به دوره ساسانی نسبت داده اند . همچنین برای این بنا ، كاركردهای متفاوتی چون یادگار احداث راه كاروانرو ، توقفگاه موكب شاهی ، اریكه سلطنتی ، پاسگاه مرزی و یا بنای یادبودی از یك پیروزی ذكر شده است
پل معروف به صفوی بیستون
بالا دست پل بتونی کنونی که بر سر راه صحنه به کرمانشاه واقع است ، پل آجری عظیمی از بناهای عصر صفوی دیده می شود . این پل بر سر راهی است که در زمان صفویه از قزوین به همدان و کرمانشاه کشیده شده بود و به بغداد مستعمل می شد . این راه از قزوین به همدان از آنجا به همدان ، اسدآباد ، کنگاور و از کنگاور به صحنه و بیستون که تا امروز بر دینور آب پل آجری آن باقی است می رفت و از آنجا به کرمانشاه که هنوز پل آجری عظیم آن که به پل کهنه مشهور است برجاست از آنجا به ماهیدشت می رفت که از پل آجری می گذشت و به شاه آباد غرب و سرمیل میرسد . از سرمیل تا سرپل ذهاب راه شاه عباسی تا امروز در دامنه کوه و تپه ها باقی است . این راه از سرپل به قصر شیرین و از آنجا به خانقین می رفته است .
درازای پل بیستون 115 متر و پهنای آن با احتساب جان پناه طرفین 690 سانتیمتر است . پهنای جان پناه هر یک 37 سانتیمتر و بلندی آنها از سطح پل 50 سانتیمتر است . که از آن فقط قسمتی باقی است . در طول پل دو دهنه اصلی و دو دهنه کوچکتر در شرق دهانه های اصلی قرار دارد . چشمه های پل از شرق به غرب : چشمه اول به دهانه 500 سانتیمتر و بلندی آن از سطح آب تا تیزی طاق 550 و تا سطح پل 870 سانتیمتر قطر پایه اول 780 سانتیمتر است . چشمه دوم به دهانه 490 و بلندی آن تا تیزی طاق 620 و تا سطح پل 1000 سانتیمتر است . قطر پایه دوم 790 سانتیمتر است . چشمه سوم به دهانه 11 متر و بلندی آن تا تیزه طاق 950 و تا سطح پل 1080 سانتیمتر است . اختلافی که این چشمه با چشمه های دیگر دارد این است که طاق این چشمه ریخته و هنگام تعمیر آن به جای جناقی ، طاق هلالی زده شده است . قطر پایه سوم 820 سانتیمتر است . چشمه چهارم دهانه اش 1050 و بلند آن تا تیزی 10/11 متر است و تا سطح پل 60/12 سانتیمتر است .